Phố Bát Đàn

Phố Bát Đàn ở trên địa phận vốn của các thôn Nhân Nội và Tân Khai, đều thuộc tổng Tiền Túc (sau đổi là tổng Thuận Mỹ), huyện Thọ Xương cũ. Thời Pháp thuộc, người Pháp đổi tên là Rue Vieille des Tasses (“Phố cũ Hàng Chén”). Từ năm 1945, phố lại được trở về tên gốc.

Dấu vết ngôi đình cũ của thôn Nhân Nội nay vẫn còn gần như nguyên vẹn ở số nhà 33 phố Bát Đàn, bên trong thờ thần Bạch Mã làm thành hoàng làng. Đến năm 1945, đình được lấy làm trụ sở của tổ dân phố Bát Đàn, mãi sau này mới khôi phục chức năng ban đầu. Khá gần nơi đó hiện tọa lạc ở số nhà 84 phố Hàng Bồ một ngôi đền nhỏ cũng của làng Nhân Nội, bên trong thờ tượng công chúa Lân Ngọc.

Phố Bát Đàn trước đây chia làm hai đoạn. Đoạn mới hơn, được xây dựng từ khoảng năm 1920, nằm ở phía tây trên đất thôn Tân Khai. Ở vị trí cuối phố, giáp với các phố Phùng Hưng và Đường Thành là khu đất cũ của ngôi trường tiểu học Cửa Đông đã bị dỡ bỏ, nay là khách sạn Phùng Hưng (nhà số 71).

Đoạn phía đông nằm trên đất thôn Nhân Nội, vốn là một con phố có từ xưa, chuyên bán các loại bát, đĩa, ấm, chén, vại, chum, lộc bình bằng đồ đàn (tức là đồ gốm), nên thành tên. Những hộ kinh doanh đồ đàn phần lớn là dân gốc ở hai làng Phượng Dực và Đồng Quan (huyện Phú Xuyên, tỉnh Hà Đông, nay thuộc TP Hà Nội). Vuông góc với đoạn phố này là phố Bát Sứ, thời trước chuyên bán đồ sứ, người Pháp gọi là Rue des Tasses (“Phố Hàng Chén”).

Trước năm 1946, phố Bát Đàn có khá nhiều nhà cổ, ít khi cao hơn hai tầng, cửa sổ nhìn ra đường, bên trong nhà có một đến hai sân, giếng trời, bể nước, gác nhà cầu, gác sân thượng. Thời kỳ này, người dân Việt Nam chỉ sinh hoạt, buôn bán tấp nập từ quãng ngã tư Hàng Bồ – Thuốc Bắc – Hàng Thiếc đến ngã tư Hàng Gà – Hàng Điếu. Còn trên đoạn phố phía tây kéo đến Đường Thành, Phùng Hưng chủ yếu là nơi ở của các kiều dân Nhật Bản và Trung Hoa.

Phố Bát Đàn xưa

Phố Bát Đàn nay

Trong chiến sự Pháp-Việt cuối năm 1946 đầu 1947, phố Bát Đàn bị tàn phá nghiêm trọng, chỉ còn sót lại có bốn nóc nhà đầu phố. Đến thời tạm chiếm, hai mặt đường mới được khôi phục và tu sửa.

Ngày nay phố Bát Đàn trở thành một nơi buôn bán tấp nập và sang trọng của khu phố cổ. Gần đây có một cửa hàng đồ gốm dát vàng mở cửa. Những ai đến thăm đều choáng ngợp bởi vẻ đẹp và sự kỳ công của những sản phẩm đắt giá này. Không chỉ lư hương, chén, đĩa, bình gốm mà cả các hoành phi, câu đối, tượng Phật cũng được dát một lớp vàng vô cùng mỏng.

Số 49 Bát Đàn là một quán nhỏ, bàn ghế từ nửa thế kỷ nay vẫn thế, nhưng nổi tiếng với món phở gia truyền. Ăn ở đó có mấy cái thú, bánh phở ngon, thịt bò tái tươi rói, thơm ngậy, nước dùng ngọt vị xương hầm, đúng kiểu phở Hà Nội truyền thống. Thực khách đến đây phải xếp hàng, trả tiền trước rồi phải tự tay bê bát phở nóng bỏng về chỗ ngồi. Nếu bạn không muốn xếp hàng, lại thích một ly café buổi sáng, hãy sang quán xung quanh rồi nhờ người phục vụ mua hộ với giá nhỉnh hơn.